5 Mayıs Bahar Bayramı: Hıdırellez
2017 yılında Türkiye ve Makedonya’nın ortak çalışması sonucu UNESCO Somut Olmayan Kültürel Miras Ulusal Envanteri’ne kaydedilen Hıdırellez’in hikayesi ve gelenekleri…
Her yıl 5 mayıs tarihinde kutlanan Hıdrellez, ortak kültürel değer olması yönüyle önemli bir yere sahip olup tüm Türk dünyasında ve Anadolu’da ortak inanışlar ve ortak heyecanlarla yüzyıllardır sürdürülmetedir. Türk kültüründe baharı, yaşama sevincini, yenilenmeyi, uyanan doğa ile birlikte bolluk-bereketi simgeleyen anlam ve ögelerle yüklüdür.
Türk kültürü içinde halen canlılığını koruyan geleneklerinden olan Hıdrellez, bir bayram sevinciyle kutlanır ve bir bahar bayramı niteliği taşır. Bu tarih kışın bitişi yazın başlangıcı kabul edilir. Rûz-ı Hızır (Hızır’ın günü) olarak adlandırılan Hıdrellez günü, Hızır ve İlyas sözcükleri birleşerek halk ağzında Hıdrellez şeklini almıştır. Çağlar boyu süregelen zengin kültürel değerlerin temsili olan Hıdrellez, Türk dünyasında da çeşitli adlarla kutlanmaktadır. Anadolu’da “Hıdrellez”, Dobruca’ya yerleşmiş bulunan Kırım Türkleri arasında “Tepreş”, Makedonya’da “Ederlez, Edirlez, Hıdırles” gibi isimlerle bilinmektedir.
Hıdrellez, doğayla barışık olma ve onlardan yararlanma dileğine dayanır. Yaratılış ve türeyişe, yeniden doğuş ve doğanın canlandırma inancına ait inanma pratikleri taşır. Hıdrellez ateşinden atlama, günahlardan arınmadır. Doğanın uyanması ateşle kutlanır. Ateş; evreni canlandıran güneşin dünyadaki uzantısıdır. Hıdrellez ateşi, ritüelin başlamasında önemlidir. Ateş kültü pek çok uygarlıkta aydınlık, kötülükten arınma, temizleyicilik ve bereket – bolluk sembolüdür. Aynı zamanda yakılan büyük ateş toprağın ısınıp uyanması simgesidir.
Hıdrellez Gelenekleri:
Kısmet ve Şans Talebine Yönelik İnanış ve Adetler:
-Çocuğu olmayan kadınlar gül dalına veya ağaç dalına salıncak kurup, içine oyuncak bebek bırakır.
-5 Mayıs gecesi dileği olanlar için taze soğanın iki yaprağını uçlarından eşit olarak kesilir. Uçlardan birisine iplik bağlanıp dilek tutulur. Ertesi gün iplik bağlanan yaprak uzamışsa tutulan dileğin gerçekleşeceğine inanılır.
-Niyet Çömleği hazırlanır. 5 Mayıs günü bir çömleğin içine bekar kızlardan toplanan yüzük, kolye, boncuklar vb. konur. Çömleğin içerisi su ile doldurulur. Çömleğin ağzına yeşillik konur, üzeri kırmızı yemeni ile örtülüp, bir kilit ile kilitlenir ve bir gül ağacının dibine saklanır. Ertesi sabah kızlar toplanırlar. Çömleğin başına genç bir kız oturtulur. Kısmetinin açılması dileği ile kilit kızın başında açıldıktan sonra sıra ile maniler söylenerek çömlekten eşyalar çıkarılır. Yapılan bu törenin kızların kısmetlerini açmada etkili olduğu düşüncesi, bitki ruhunun, yaşam üzerinde de hızlandırıcı ve bereketlendirici bir etkiye sahip olduğu inancıyla açıklanabilir.
Şifa ve Sağlık Talebine Yönelik İnanış ve Adetler:
-Çimenlerin üzerinde yuvarlanılır veya takla atılır.
-Hastalığı olanlar elbisenin bir parçasını gül dalına asarlar.
Kelimenin baş harfi (s) olan yiyecekler yenir. Süt, soğan, sarımsak, susam, simit, sarma, salep, su böreği vb.
-5 Mayıs gecesinin en yaygın uygulamalarından birisi de ateşin üzerinden atlamadır. Ateşten atlama yaz mevsimine çıkılmasını kolaylaştırdığı gibi insanların günahlarından arınarak hafiflik kazanmasını da sağlamaktadır. Bu uygulama arınmadır. Canlılığı, tehlikeye düşürecek kötülüklerden temizleyip kurtarmak.
Bereket, Bolluk ve Uğura Yönelik İnanış ve Adetler:
-Kapı, pencere, ambar ve yiyecek kaplarının ağzı açık bırakılır.
-İçinde para bulunan kaseler gül dalına asılır veya dibine bırakılır. Bu paralar ertesi gün alınarak cüzdanlarda saklanır ve yıl boyunca harcanmaz.
-Meyve vermeyen ağaçlar balta ile korkutulur.
-Karınca yuvalarından alınan toprak saklanır. Bu toprak para cüzdanlarına da konabilir, evdeki erzaklara da katılabilir.
-Evlere yeşil dallar asılır.
-Sabah erkenden bitkilerin üzerindeki çiğlerden toplanarak sütün içerisine bir iki kaşık konur. –Mayasız sütün yoğurda dönüşmesi“Hızır’ın gelmesi”, “elini değdirmesi” şeklinde yorumlanmaktadır.
-Un tahtasına un elenir, ertesi sabah unun üzerinde iz varsa Hızır’ın üzerinden geçtiğine, evden bolluk, bereketin eksik olmayacağına inanılır.
Mal, Mülk ve Servet Talebine Yönelik İnanış ve Adetler:
-Dileklerin kum, taş, tuğla, tahta vb.’den örnekleri yapılır ve 5 mayıs gecesi gül ağacının dibine bırakılır.
-Ev sahibi olmak isteyenler gül dalının altına ev maketi yaparlar.
-Para sahibi olmak isteyenler gül dalına para bağlarlar.
Hıdrellez Günü Kaçınmalar ve İnanmalar:
-Hıdrellez günü sağmal bir hayvanın önünden kötü bir kadın geçerse hayvanın sütünün kesileceğine inanılır.
-Hayvalarm sütünün çok olması için Hıdrellez günü süt kaynatılmaz, gece kaynatılır.
-Hıdrellez günü boya badana yapılmaz.
-Unların kurtlanmaması için maya yapılmaz.
-Hıdrellez günü evin bereketinin azalmaması, gelecek yıla kadar devam etmesi için ekmek, hamur, un gibi bereketin sembolü yiyecekler kimseye verilmez.
-Dikiş dikilmez, eğer dikiş dikilirse, dikiş dikenin o yıl çok yılan göreceğine inanılır.
-Çamaşır yıkanmaz, yıkanırsa dolu yağacağına inanılır.
-Un elenmez, elenirse o yıl çok sinek olacağına inanılır.
-Makas tutulmaz, tutulursa hayvanı olanların hayvanlarını kurtların kapacağına inanılır. Diğer bir uygulama da; makas ellenmez, dikiş dikilmez; yoksa doğacak çocukların dudaklarının yarık olacağına inanılır.
-Hamile kadının salıncakta sallanmasına izin verilmez. Verilirse dolu yağacağına inanılır.
-Bahçe işi yapılmaz.
-El işi yapılırsa ekşimikler kurtlanır.
-Hıdrelleze 5 hafta kalana kadar çarşamba günleri çamaşır yıkanmaz.
-Yünlü giyecekler güneşe çıkarılır.
-Yeşil ot, dal veya çimen koparılmaz.
-Eve kuru çalı-çırpı götürülmez.
-Geç kalkılmaz, yoksa kişinin kısmetinin kaçacağına inanılır.
-Sabun ellenmez, çamaşır yıkanmaz; çamaşırların lekeleneceğine inanılır.
-Süpürge kullanılmaz; yoksa eve karıncaların gireceğine inanılır.
-Ekim yapılmaz; ekim yapılırsa o sene iyi ürün alınamayacağına inanılır
Hıdrellezle İlgili Diğer İnançlar:
-Gün doğmadan yazılan dilekler nehire veya suya atılırsa dileklerin kabul edileceğine inanılır.
-Bugün salıncakta sallanılırsa hastalıklardan arınıldığına, günahların döküldüğüne inanılır.
-Sabah dua edilmesi, dilek ve temennilerde bulunulması, toplu olarak ailece yemek yenilmesi, -Kur’an kıraatı, sabah namazından önce kabir ziyareti yapılması gereken adetler olarak görülmektedir.
-Akarsuya, dilekler bir kağıda yazılarak bırakılır.İzmir ve çevresinde dilek kağıtları Hıdrellez sabahı denize bırakılmaktadır. -Nişanlı çiftler arasında karşılıklı hediyeler gönderilir.
-Hıdrellez günü evler ilaçlanmaz. Nasip süpürülür inancı ile bazı bölgeler de evler süpürülmez.
-Kuru baklagiller bir torba içinde bahçede ağaçlara asılır. Hıdır Baba’nın kamçısıyla bunlara dokunması ve bereket getirmesi dileği tutulur. Buna benzer biçimde ev, araba, çocuk ziynet eşyası resimleri de yapılarak bahçeye muhtelif yerlere asılır.
-Hıdrellez günü, açların doyurulması, dargınların barıştırılması, üzüntülü olanların sevindirilmesine çalışılır.
-Hıdrellez günü kırlara gidildiğinde Hıdrellez azığını çalma adeti yaygındır.
-Hıdrellez akşamı dağlara bakılır. Eğer parlak ışık görülürse orada para, hazine bulunduğuna inanılır.
-Hıdrellez günü gelen leylekler kirli olursa bolluk bereket olacağınainanılır.
-Hıdrellez günü beyaz kelebek görülürse şans ve kısmetin açıkolacağına inanılır.
-Hıdrellez günü hayvanlara hastalık gelmesin diye ahır kapısındayakılan ateşten atlatılır.
-Hıdrellez günü komşunun temelinden odun alınıp, onun ateşiylesüt pişirilirse bereket olacağına inanılır. Bu sütle bereket için ayran döğülür.
-Evde evlenmemiş kız varsa kısmeti kapanmasın diye Hıdrellez günü dışarıya kül atılmaz,süpürge süpürülmez.
-Hıdrellez günü ateş üstünden atlayan yılan görmez, onu yılan sokmaz. -Taş altına iplik bağlanır dilek tutulur.